Przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne PMDD
U niemal wszystkich kobiet w okresie przedmiesiączkowym występuje pogorszenie nastroju z drażliwością – jest to stan fizjologiczny (PMS – premenstrual syndrom) choć natężenie objawów może być czasem uciążliwe. Za zaburzenie uważa się jedynie stany z dramatycznie nasilonymi objawami, wiążące się z istotnymi zakłóceniami funkcjonowania w rodzinie lub w pracy. Nazywa się je przedmiesiączkowym zaburzeniem dysforycznym (PMDD – premenstrual dysphoric disorder). Zaburzenie to dotyczy 3-8% kobiet. Najczęstszym objawem PMDD jest drażliwość, psychiczne napięcie i pogorszenie nastroju. Objawy występują wyłącznie w fazie lutealnej, przynajmniej na tydzień przed miesiączką i ustępują do kilkunastu godzin od jej pojawienia się. Zmienność nastrojów i gniewliwość może prowadzić do trudnych dla otoczenia zachowań i wiązać się z poczuciem mniejszej kontroli nad swoimi emocjami i reakcjami. Typowym wiekiem dla ciężkich zaburzeń jest trzecia i czwarta dekada życia kobiety, mogą one jednak wystąpić i znacznie wcześniej.
Najwięcej światła na przyczyny PMDD rzucają badania biologiczne. Nie potwierdzono wysuwanego wcześniej przypuszczenia, że PMDD związany jest z występowaniem w organizmie kobiety nieprawidłowych stężeń hormonów biorących udział w regulacji cyklu miesięcznego (estrogenów i progesteronu). Uważa się, że przyczyną jest raczej to, że kobiety z PMDD wykazują szczególną, nieprawidłową wrażliwość na normalne poziomy tych hormonów. Wrażliwość ta, jak ostatnio powszechnie się przyjmuje, wiąże się z odmiennym działaniem układu serotoninergicznego w mózgu. Układu, który odgrywa też fundamentalną rolę w regulacji nastroju, napędu, lęku - pewności siebie, drażliwości, tendencji agresywnych, a także snu i koncentracji. Osłabiona funkcja tego układu, z niedoborem kluczowego neuroprzekaźnika – serotoniny, może tłumaczyć większość objawów PMDD. Pewną rolę może też odgrywać osłabienie działania układu kwasu gammaaminomasłowego (GABA) - uniwersalnego wewnątrzmózgowego układu hamującego.
Rola lekarza psychiatry w pomocy kobietom z PMDD bywa znaczna. Są podstawy widzieć w PMDD zaburzenie spokrewnione z depresją. Obraz silnego PMDD odpowiada krótkiej ale ostrej depresji, której towarzyszy tylko kilka swoistych objawów, które w zwykłej depresji nie występują jak tkliwość i obrzmienie piersi oraz obrzęki. Badania wskazują, że 30 – 70% kobiet z PMDD relacjonuje wcześniejsze chorowanie na depresję w porównaniu z 15% kobiet bez tego zaburzenia. Ponadto opisywane w literaturze czynniki ryzyka dla zachorowania na PMDD są niemal identyczne z czynnikami ryzyka depresji. W leczeniu PMDD zwraca ponadto uwagę często stwierdzana bardzo dobra skuteczność leków przeciwdepresyjnych.
U części kobiet obserwuje się rozwój PMDD w kierunku jawnej choroby depresyjnej. Rozwój ten polega na tym, że początkowo objawy PMDD ograniczają się w sposób typowy do okresu przedmiesiączkowego, później natomiast zaczynają się już wcześniej i obejmują także pierwszą połowę cyklu. I choć dolegliwości nadal są szczególnie dotkliwe w okresie przedmiesiączkowym to z punktu widzenia psychiatry nie powinno się już wtedy mówić o PMDD, ale depresji nasilająca się dodatkowo w okresie przed miesiączką.
Stanisław Porczyk, psychiatra